محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران

از زمانی که جامعه ­شناسی به‫عنوان دانش شناخت اجتماعات بشری بسط و گسترش یافت، موضوع دین یکی از مهم‫ترین مباحث علوم اجتماعی و بالاخص جامعه­شناسی بوده است. آن‫چه که در تاریخ جامعه­شناسی و به‫خصوص جامعه­شناسی دین وجود دارد، توجه به­ نقش دین در جوامع است. از همان دورۀ پیدایی جامعه‫شناسی، جامعه­ شناسان دین را به‫مثابه یک پدیده و یا نهاد، مبنای نظریه ­پردازی­های خود قرار داده­اند. در کنار جامعه ­شناسی، دانش مردم ­شناسی و مردم ­شناسان نیز به‫دلیل تأکید بر جوامع قبیله ­ای، توجه خود را بیش از همه به دین قبیله ­ای و ادیان ابتدایی معطوف کرده­اند. به‫عبارت دیگر در این دو شاخۀ اصلی علوم ­اجتماعی، دین در شهر، قبیله و جامعۀ ابتدایی مورد بررسی قرار گرفته است. آن‫چه که مابین قبیله و شهر قرار دارد، جامعۀ روستایی است که اهمیت آن را هم از جنبۀ جامعه­ شناسی و هم مردم ­شناسی می­ توان بررسی کرد. بر این مبنا به دین روستایی به‫مثابه فرمی مستقل و فی‫نفسه مهم از اشکال اجتماعی دین می­توان پرداخت؛ چراکه روستا و دین روستایی مبنای فرهنگ و دین شهرنشینان مدرن و سنتی است. به‫همین سبب به‫دلایل جامعه ­شناختی و مردم­ شناختی، لازم است تفکیکی میان دین در جامعۀ روستایی و جامعۀ شهری (سنتی و مدرن) قائل شد.  از سویی دین، دین‫داری و ایمان به‫مثابه پدیده ­هایی اجتماعی و مبتنی بر زمینۀ فرهنگی و تاریخی، صورت‫بندی خاص خود را بسته به جامعه­ ای که در آن قرار دارند، دارا هستند. از این منظر نظریات دین برخاسته از شهر و قبیله کفایت لازم را برای بررسی دین روستایی ندارند. بر این اساس لازم است دین روستایی هم به‫عنوان فرمی مستقل از دین و همچنین به‫عنوان مبنای تاریخ اجتماعی و فرهنگی شهرها مورد تأکید قرار گرفته و نظریات جامعه ­شناختی و مردم ­شناختی در مورد آن، بر مبنای مطالعات میدانی روستایی شکل بگیرد. کتاب محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران همان‫طور که از نام‫اش پیداست، نمونه ­ای موضوعی درخصوص مناسک مذهبی به‫خصوص محرم و صفر در فرهنگ ­مردم ایران است که مصادیق آن از مناطق و روستاهای مختلف جای­جای کشور پهناورمان گرفته شده است. بررسی مناسک محرم و صفر نوعی بررسی مردم­ شناسی دین است که به‫دلیل موضوع آن در جامعۀ دینی اهمیت دارد.